Artificial Intelligence zit in de puberteit: wat kun je als gemeente ermee?
Mede dankzij de stormachtige opkomst van ChatGPT iets meer dan een jaar geleden, staat AI meer dan ooit in de belangstelling. Er is veel aandacht voor de mogelijkheden, maar zeker ook voor de beperkingen en de gevaren ervan. In dit artikel kijken we naar de rol die AI bij gemeenten kan spelen. En we geven je een stappenplan om ermee aan de slag te gaan, waarbij we zeker ook ethiek niet uit het oog verliezen.
De opkomst van AI
Kunstmatige intelligentie raakt steeds meer in onze maatschappij geïntegreerd, meestal aangeduid met de Engelse term AI (Artificial Intelligence). Of het nu gaat om autonome voertuigen of chatbots, AI vervult een breed scala aan opdrachten. Toch zijn de huidige AI-toepassingen beperkt. Ze excelleren in cognitieve functies, zoals informatie verwerken en instructies opvolgen. Maar voor echt intelligent werk, zoals het zelfstandig smeden van gloednieuwe ideeën en bepalen van richting en beleid, schieten ze nog te kort.
Creatie versus ideatie
Het bedenken van nieuwe ideeën, ook wel ideatie of conceptie genoemd, is nog altijd te moeilijk voor de huidige AI-tools. Ideatie is het domein waar lichaam, geest en context samenkomen en waar wezenlijk nieuwe dingen ontstaan. De huidige AI-tools rusten op rekenkundige modellen. Ze zijn bedreven in het verwerken van bestaande kennis en gegevens en het uitvoeren van orders op basis daarvan, maar echt vernieuwende gedachten hoef je momenteel nog niet van AI te verwachten. Sterker nog: het pad naar intelligente AI via rekenkundige modellen lijkt een doodlopende weg.
Toepassingen van AI bij gemeenten
Dit betekent niet dat je de huidige AI-tools als bijvoorbeeld het bekende Chat-GPT niet kunt inzetten. Het vraagt wel om een volwassen kijk op wat AI is en wat niet. AI kan erg geschikt zijn om alledaagse taakjes van je over te nemen. Denk aan:
- Chatbots
Met AI kun je chatbots creëren die vragen beantwoorden, informatie verstrekken en ondersteuning aan inwoners bieden. Daarvoor moet je de bot wel eerst trainen met je eigen brondata. Je wilt immers niet dat bezoekers van je website of app verkeerde antwoorden krijgen op hun vragen.
- Data-analyse
Je kunt AI ook prima inzetten om patronen en trends in uitgebreide hoeveelheden gegevens/data te identificeren.
- Hulp in het sociaal domein
Ook je dienstverlening in het sociaal domein kun je optimaliseren met AI. Bijvoorbeeld om burgers te helpen bij het vinden van passende diensten en bij het aanvragen van subsidies. AI-tools kunnen je ook helpen moeilijke teksten beter begrijpbaar te maken.
AI en nieuwe ideeën
Hoewel AI zelf niet geheel nieuwe ideeën kan creëren, kun je het wel gebruiken ter ondersteuning van je eigen creatieve proces. Bijvoorbeeld bij brainstormsessies:
- Meerdere invalshoeken genereren
AI kan invalshoeken tevoorschijn toveren waar je zelf misschien niet snel aan had gedacht.
- Kennis en ervaring samenvoegen
AI kan kennis en ervaring uit diverse bronnen combineren. Dit kan je helpen een breder perspectief op een probleem te ontwikkelen.
- Prototypen vervaardigen
AI kan prototypen van nieuwe oplossingen creëren. En deze testen. Dit kan je helpen om de meest geschikte oplossing te ontdekken.
Blijf gezond achterdochtig
Als AI verder wordt doorontwikkeld, worden de toepassingen ervoor waarschijnlijk ook breder. Misschien dat ooit zelfs ideatie mogelijk is. Wie weet. Vooralsnog is het belangrijk te beseffen dat er fouten kunnen zitten in teksten of beelden die door AI zijn gegenereerd. Daarvoor moet je altijd op je hoede blijven. Zeker als AI nog beter wordt. Dat klinkt paradoxaal, maar systemen die regelmatig ‘rare’ output leveren, zorgen zelf voor achterdochtige gebruikers. Als systemen echter bijna altijd de ‘juiste’ of ‘bruikbare’ output leveren, ga je die output misschien te gemakkelijk vertrouwen.
Het belang van deugdelijke data
Van belang is ook dat wanneer de gegevens waarmee je je AI-model traint onvolledig, onnauwkeurig of vooringenomen zijn, de prestaties van het AI-model ook onnauwkeurig of vooringenomen zullen zijn. Daarom is het belangrijk dat AI-modellen toegang hebben tot een breed scala aan gegevens, waaronder informatie uit diverse disciplines, culturen en gezichtspunten. Dit stelt het model bovendien in staat om verbanden te leggen die mogelijk aan het menselijk oog ontsnappen.
Het energieverbruik
Een nadeel van AI dat lang onderbelicht is gebleven, maar de laatste tijd meer aandacht krijgt, is het energieverbruik. Rekenkundige modellen verbruiken buitensporig veel energie en genereren een overvloed aan warmte. Er bestaan allerlei initiatieven om dit zowel via de hardware als de software te verbeteren, maar uiteindelijk blijft de basis van AI computerkracht, dus heel veel berekeningen uitvoeren, dus energieverbruik. Dit is zeker iets om te betrekken in je overwegingen als je nadenkt over de vraag voor welke taken je wel en voor welke taken je geen AI inzet.
Wat heb je nodig om een nuttige AI-toepassing voor je gemeente te maken?
Tot zover een stukje achtergrondinformatie over AI. De huidige AI-toepassingen mogen dan beperkt zijn, ze kunnen zeker van waarde zijn voor je organisatie. Hoe? Dat leer je het beste door ermee te experimenteren. Tijd dus voor een aantal praktische tips. Je wilt een AI-toepassing maken voor je gemeente, hoe pak je dat aan?
Stap 1: Bedenk een goede use-case.
Niets is zo nutteloos als tijd steken in een toepassing waar niemand op zit te wachten. Selecteer dus een probleem dat ertoe doet. Hierbij kun je gebruikmaken van bestaande methoden als Design Thinking, met als stap 1 Empathize en stap 3 Ideate. Ironisch genoeg twee werkwoorden waar AI niet goed in is.
Stap 2: Maak een goede definitie van het probleem.
Dat betekent grondig analyseren, zodat je straks werkt aan een oplossing die echt de oorzaak van het probleem aanpakt.
Stap 3: Ontwerp je oplossing (of oplossingsrichting).
Welke onderdelen moet je op welke manier veranderen en ga je radicaal anders doen?
Stap 4: Kies een oplossing die je moreel kunt verantwoorden.
Inmiddels zijn er al veel gemeenten met een Ethische Commissie of Functionaris Ethiek. Leg uit waarom jouw AI-oplossing NIET gaat zorgen voor een tweede toeslagenaffaire.
Ethisch kompas: Functionaris Ethiek als een moderne hofnarStap 5: Bouw een prototype en valideer.
Check of de bedachte oplossing ook werkelijk het verschil gaat maken. Zo niet? Ga dan terug naar de analyse en/of tekentafel.
Stap 6: Blijf ontwikkelen.
Controleer of de resultaten blijven voldoen aan de vereiste en verwachte doelstellingen en blijf verbeteren. Oftewel: kijk periodiek of de opbrengsten nog overeenstemmen met je aanvankelijke wensen en aannames.
Maak het transparant en uitlegbaar
Zorg dat je zeker stap 4 uit dit stappenplan goed regelt. Maak ethische vragen niet het sluitstuk van je ontwikkelingsproces, maar geef ze een centrale plek vanaf het begin in de ontwikkeling. AI is erg kwetsbaar voor bias. Achteraf beoordelen of je daarmee te maken hebt, is erg lastig, helemaal voor de gebruikers van een tool die niet bij de ontwikkeling betrokken waren. Wat zeker helpt is transparantie over de tools, algoritmes en data die je gebruikt. Het maakt een kritische blik van buiten mogelijk. Zo’n blik is niet altijd leuk, maar helpt je wel te zorgen dat je ethisch kompas de goede richting uit blijft wijzen.
Speel het Ethiek-spel: ga in moreel beraad!
Technische ontwikkelingen brengen zorgen voor ethische dilemma’s. Maar hoe bepaal je welke ethische waarden leidend zijn in je organisatie? Speel met jouw collega’s het Ethiek-spel en voer een Moreel Beraad!
Meer informatie?
Dennis beantwoordt graag jouw vraag en denkt met je mee. Of laat een bericht achter in de chat.
